Dok je u materici fetus je predodređen na majčine ritmove spavanja i buđenja i njen stil reagovanja. Od mesta gde majka boravi u prvih 5 meseci trudnoće zavisi da li će se kasnije beba probuditi na zaglušujuću buku aviona ili nastaviti mirno da spava.

Novorođenče rođeno u terminu tokom 24 sata spava u proseku 18 satisa kratkim periodima budnosti koji se ponavljaju svaka 3-4 sata. Znači da se tokom 24 sata periodi spavanja i budnosti smenjuju 6-8 puta sa istom količinom vremena provedenom u budnom stanju danju i noću. U prvih mesec dana organizacija spavanja i budnosti se polako prilagođava dnevnom ciklusu dana i noći i socijalnoj okolini.

Sa šest meseci najduži neprekinut period spavanja produžuje se sa 4 na 6 sati, tokom noći spavanje je prekinuto sa 2-3 kratka buđenja. Tokom dana periodi budnosti se produžavaju. Ukupan broj ciklusa spavanja i budnosti u 24 sata se postepeno smanjuje, a periodi sna i budnosti se usklađuju sa dnevnom organizacijom dana i noći.

Sa godinu dana dete provede 8-12 sati spavajući u jednom ili dva duža period tokom noći, a po danu spava u dva kraća perioda. Dete i dalje spava prosečno 16 sati.

Spavanje i buđenje se kod beba koje su rođene na vreme odvija u ciklusima od tri-četiri sata. Da bi spavanje tokom noći bilo duže, nervni sistem bebe mora dovoljno da sazri kako bi mogao da obradi stimulanse iz okoline, a da se beba ne probudi. U tome pomažu pouzdani umirujući obrasci ponašanja, samoumirujuće mere poput sisanja prsta ili traženja odgovarajućeg položaja. Sprovođenje pravilnih dnevnih obrazaca spavanja i hranjenja uči bebu da spava noću.

U drugoj godini spavanje se ograničava na jedno dugo spavanje tokom noći i jedno kratko dremanje tokom popodneva. U predškolskom uzrastu u zavisnosti od očekivanja okoline mnoga deca odustanu od popodnevnog sna i spavaju samo noću, iako sklonost popodnevnom dremanju ostaje tokom čitavog života.

Šta je poremećaj spavanja?

Prema dijagnostičkoj klasifikaciji poremećaja kod dece Zero to Three (2000) dijagnozu poremećaja spavanja treba uzeti u obzir kada je spavanje jedini problem kod bebe ili deteta do tri godine starosti i kada nema poteškoća u senzornoj reaktivnosti ili senzornim procesima.

Poremećaj spavanja podeljen je na:

  • Poremećaj uspavljivanja
  • Poremećaj nesmetanog spavanja (buđenje tokom noći, poteškoće sa nastavkom spavanja)
  • Preterana somnolencija (patološko stanje produžene pospanosti)
  • Disfunkcije vezane za faze spavanja (noćni strahovi)
  • Poteškoće u razvoju predvidivog rasporeda spavanja i budnosti
  • Bebe koje imaju problem u uspavljivanju ili samom spavanju mogu imati teškoće u samosmirivanju i prelasku iz jedne faze pobuđenosti u drugu

Poremećaj spavanja se definiše kao stalna nesposobnost bebe da ponovo zaspi bez pomoći roditelja i nakon šest meseci starosti.

Beba, spavanje, stomak
Shutterstock Beba spava na stomaku

Simptomi poremećaja spavanja

Glavni simptomi poremećaja spavanja uključuju poteškoće kod uspavljivanja, trajanje uspavljivanja, stalno i ponavljano noćno buđenje sa fazama plača nemira, večernje ili noćno uspavljivanje samo uz pomoć roditelja, poremećaj cirkardialnog ritma smenjivanja perioda budnosti i spavanja, spavanje u roditeljskom krevetu/kada to roditelji primećuju kao poremećaj).

S razvojnog gledišta problem započinjanja spavanja (zaspivanja) prethodi problemu uspavljivanja

Koje roditeljske greške utiču na probleme sa spavanjem?

U ranom uzrastu početak spavanja obično se događa van dečijeg kreveca. Hranjenje, ljuljanje i držanje u naručju često su povezani sa uspavljivanjem iako je novorođenče u stanju da samo zaspi i nije mu potrebno umirivanje.

15-20 odsto dece u uzrastu od 6 meseci do 3 godine naviknuto je na ljuljanje i držanje u naručju pre spavanja. Manje od 50 odsto beba do 6 meseci stavlja se u krevetac u budnom stanju.

Stavljnjem deteta u krevetac u budnom stanju daje mu se prilika da nauči samo da zaspi, za šta je spremno već sa šest meseci.

Poteškoće sa zaspivanjem nakon noćnog buđenja često odražavaju i poteškoću sa odlaskom na spavanje. Razbuđeno dete zahteva isti način roditeljskog umirivanja usred noći kao što je naviklo da dobije kada ga stavljaju da spava na početku noći.

Beba, mama, uspavljivanje
Shutterstock Mama uspavljuje bebu

Kako da pomognem detetu sa problemima sa spavanjem?

Za intervenciju je potrebno utvrditi raspored spavanja, rutinu menjanja pelena i spavanja, kakvo je okruženje i prirodu poremećaja sna. Takođe je važno isključiti medicinske ( refluks, alergije, sleep apneja, izbijanje zuba) i predominantne psihološke razloge (roditeljski konflikt, ekstremno pitanje dijadične separacije).

Utvrditi na koji način senzorni sistemi utiču na detetovu sposobnost da zaspi, kako utiču na njegovu samoregulaciju. Najčešći razlog što deca ne mogu da se uspavaju je da su previše umorna.

Spavanja je fiziološki proces i određen biološkim satom i hormonskim reakcijama. Kada je dete previše umorno i pokušava da zaspi, dolazi do hemijske reakcije. Ako je preumorno oslobađaju se kortizol i adrenalin koji otežavaju detetu da zaspi, a i kada zaspi, najčešće se brzo budi. Zato bebu treba staviti da spava pre nego što nastane preplavljenost senzornim stimulansima i pojavi se umor.

Dati prednost noćnom u odnosu na dnevno spavanje, neka deca zamene noć i dan zbog prevelikog senzornog nadražaja tokom dana.

Snežana Milanović diplomirani fizioterapeut
Terapeut senzorne integracije za bebe