Prosečna TT muške novorođenčadi rođene u terminu iznosi 3626± 410 g, a TD 51,4±1,6 cm, dok je prosečna TT ženske novorođenčadi 3474±360 g, a TD 50,7±1,6 cm. Težina i dužina na rođenju ne zavisi od visine roditelja već, uglavnom, od intrauterinih uslova u kojima se plod razvija. Razni činioci (maternalni, placentni, faktori okoline, same osobine fetusa) mogu da utiču da se plod intrauterino slabije razvija, a u oko 50% slučajeva uzroci male TM i TD na rođenju ostaju nepoznati. Kasnije, tokom detinjstva visina dece je u pozitivnoj statističkoj korelaciji sa srednjom visinom roditelja.

Kako roditelji mogu znati da je TD i/ili TM deteta na rođenju kritična i da se može svrstati pod terminom koji se u medicini naziva dete rođeno malo za gestaciono doba – "small for gestational age" (SGA)?

Telesna težina i dužina na rođenju se procenjujeu u odnosu na dužinu trajanja trudnoće, odnosno gestacionu nedelju (GN). Postoje posebne tabele na osnovu kojih lekari zaključuju da je dete rođeno na donjem opsegu TM ili TD u odnosu na gestacionu nedelju. Oko 10% novorođenčadi se rađa kao SGA (godišnje u Srbiji oko 600 dece).

Da li se ta deca razlikuju u odnosu na decu koja su rođena sa normalnom TM i TD?

Većina dece, oko 90%, u prve dve godine života ubrzano raste i nadoknadi taj primarni zastoj pre svega u telesnoj visini. U godinama koje slede, ta dece rastu u skladu sa svojim potencijalom rasta koji je genetski predodređen. Ipak, negde 10% dece, iz sada nepoznatih razloga, ne ostvari taj ubrzani rast. Njihova visina je ispod donje granice normale i/ili rastu ispod svog genetskog potencijala rasta. Poznato je da deca sa SGA koja nemaju početni ubrzini rast, a zakasne sa terapijom hormona rasta, ostaju niska tokom čitavog detinjstva i adolescencije kao i u odraslom dobu. Većina jako niskih odraslih osoba čija je visina ispod socijlno prihvatljive (150 cm kod žena i 162 cm kod muškaraca) su rođena kao mala za gestaciono doba. Osim problema sa niskim rastom deca rođena “sitna” bez terapije hormona rasta mogu imati i druge probleme kao što su: nedovoljan unos hrane i loš apetit, mršavost, smanjena gustina kostiju, loš uspeh u školi, nedostatak sigurnosti,  kraća pažnja. Pubertet najčešće nastaje ranije što doprinosi bržem završtku rasta. U odraslom dobu često imaju, tzv "metabolički sindrom", poremećaj masnoća u krvi, sklonost ka razvoju dijabetesa tipa 2 zbog povećanog lučenja insulina, više masnog u odnosu na mišićno tkivo, veći rizik od cerebrovaskularnih bolesti, osteoporozu.

Da bi se ovaj problem uočio na vreme potrebno je da se ova deca redovno mere u domovima zdravlja i da se izmerena visina ucrtava u karte rasta. Karte rasta koje su obavezni deo zdravstvenih kartona u svim domovima zdravlja u Srbiji služe da se pravovremeno kod ove dece uoči problem sa rastom. Jasno definisani kriterijumi za primenu terapije hormona rasta omogućuju da se hormon rasta može uvesti još u uzrastu od četvrte godine života od strane pedijatra-endokrinologa. Troškove lečenja pokriva Fond zdravstvene zaštite.

Šta se postiže terapijom hormonom rasta?

Terapija hormonom rasta je efikasna. Već prvih meseci po uvođenju terapije dolazi do ubrzanja brzine rasta. Osim uticaja na rast, hormon rasta ima i druga povoljna dejstva. Povećava mišićnu masu u odnosu na masno tkivo, povećava gustinu kostiju, normalizuje masnoće u krvi. Veoma je važno da se na vreme počne sa terapijom, pre početka puberteta, da bi efekti lečenja bili bolji. Tokom trajanja terapije koja se sprovodi do završetka rasta, deca se redovno prate kod dečjeg endokrinologa. Lečena deca kod koje se sa terapijom krenulo na vreme dostižu normalnu telesnu visinu.

Dr Tatjana Bošnjović Tucaković, pedijatar endokrinolog, Zdravstveni centar Studenica u Kraljevu

O aplikaciji karta rasta

Postoje brojne aplikacije, a za roditelje u Srbiji se izdvaja aplikacija "Karta rasta" (NB Soft) jer je na našem jeziku i koriste se isti standardi rasta kao i u elektronskim kartama rasta u domovima zdravlja. Aplikacija je besplatna i dostupna za Android i Ajfon telefone i tablete, a omogućava vođenje "dnevnika rasta" za više dece. U aplikaciji takođe postoji automatsko računanje takozvanog genetskog potencijala, odnosno srednje visine roditelja prilagođene polu deteta. Zatim se na grafikonu u aplikaciji za svako dete može jasno videti aktuelna visina i brzina rasta, uz jasno označenu zonu visokog i niskog rasta. Takođe, na grafikonu se može videti i ako je dete normalne visine ali odstupa od srednje visine roditelja, odnosno genetskog potencijala.

Ukratko, ova i slične aplikacije predstavljaju odličnu pomoć roditeljima u vođenju evidencije o rastu dece. U slučaju da roditelji uz pomoć aplikacije uoče poremećaj rasta, mogu se javiti nadležnom pedijatru i zatražiti savet i pre redovnog sistematskog pregleda.